ارزیابی هیدروژئولوژیکی قناتهای دشت گناباد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشکده علوم زمین، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود،

2 هیأت علمی دانشکده علوم زمین، دانشگاه صنعتی شاهرود

3 عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی شاهرود

چکیده

قنات مهمترین روش بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی در مناطق خشک و نیمه‌خشک است. در این تحقیق هیدروژئولوژی قنات‌های دشت گناباد بررسی شد. به این منظور ابتدا محدوده حوضه آبگیر قنات‌های دشت تعیین شد. محاسبات بیلان در حوضه آبگیر قنات‌ها نشان می‌دهد سالانه حدود 7/3 میلیون مترمکعب بیش از مقدار تغذیه حوضه و از ذخیره سفره آب زیرزمینی برداشت می‌شود که باعث افت سطح آب زیرزمینی در سفره به میزان حدود 06/0 متر در سال و کاهش زون آبگیر قنات‌ها می‌گردد. برای مشخص شدن تاثیر کاهش بارش بر کاهش آبدهی قنات‌ها، تغییرات بارش حوضه در طی سال‌های 1376 تا 1396 به همراه میانگین 5 ساله بارش‌ها بررسی گردید. شش رشته از قنات‌های اصلی دشت شامل قصبه، بهاباد، بیدخت، رهن، دیزق و خشویی انتخاب شدند، هیدروگراف ‌آنها طی سال‌های 1376 تا 1396 ترسیم و شیب هیدروگراف برای دو دوره‌ زمانی معین محاسبه گردید. شیب هیدروگراف قنات‌های‌ قصبه و بهاباد در دوره 1385 تا 1396 نسبت به دوره 1376 تا 1385 به ترتیب 5 و 2 برابر شده است. عدم لایروبی، احداث سد و حفر چاه‌های عمیق در حوضه آبگیر قنات‌ها باعث کاهش آبدهی آنها شده‌است. شیب هیدروگراف قنات دیزق از ابتدا تقریباً ثابت و قنات مذکور کمترین تغییرات آبدهی را دارد. استعداد خوب سفره در محل زون آبگیر قنات، عدم حفر چاه در حریم قنات و تغذیه از طریق نفوذ آب در کوره قنات‌های بالادست باعث شده تغییرات آبدهی قابل ملاحظه‌ای نداشته باشد. کاهش آبدهی از 6 تا 20 لیتر برثانیه در قنات‌های مورد مطالعه در طول دوره آماری اتفاق افتاده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Hydrogeological Assessment of the Gonabad Plain Qanats

نویسندگان [English]

  • Hojat Mirani Moghadam 1
  • Gholam Hossein Karami 2
  • Rahim Bagheri 3
1 Faculty of Earth Science, Shahrood University of Technology, Shahrood, Iran
2 Faculty of Earth Sciences, Shahrood University of Technology
3 Faculty of Earth Science, Shahrood University of Technology, Shahrood, Iran
چکیده [English]

Qanats are the most important device for the exploitation of groundwater in arid and semi-arid regions. The hydrogeology of Gonabad Plain Qanats was studied in this research. For this purpose, catchment area of Gonabad Plain Qanats was determined primarily. Water budget calculation in the catchment area shows that 3.7 MCM of groundwater more than catchment recharge and from aquifer storage was extracted annually which led to 0.06 meter per year groundwater level drawdown in catchment aquifer and decrease in qanats water bearing zone. To identify the effect of precipitation decrease on qanats discharge, Variations in catchment precipitation during 1997-2017 along changes in mean precipitation in four periods (five years period) were perused. Six major qanats of Gonabad Plain namely, Qasabeh, Bahabad, Baidokht, Rahn, Dizagh and Khesuie were selected, hydrographs of them during 1997-2017 were drawn and changes in hydrograph slopes in two specific periods were considered.The hydrograph slope of Qasabeh and Bahabad qanats become five and two times steeper during 2006-2017 compare to same in 1997-2006 periods respectively. Lack of dredging, dam construction and drilling of deep well in the catchment of these qanats has reduced the discharge of them. The hydrograph slope of Dizagh Qanat from the beginning has been constant almost 0.3 meter per year and this qanat has the lowest discharge decrease. High specific yield of aquifer in the qanat water bearing zone, absence of well in the qanat catchment and qanat recharge through groundwater infiltration in tunnels of upstream qanats have caused this qanat not to have high discharge decrease. The discharge of Gonabad Plain qanats has dropped from 6 to 20 liters per second during 1997-2017.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Water Budget
  • Catchment
  • Qanat
  • Discharge Decrease
  • Hydrograph
اکرامی، م.، ملکی نژاد، ح.، اختصاصی، م.، 1390. بررسی تأثیر خشک‌سالی اقلیمی بر آبدهی برخی از قنوات دشت یزد- اردکان، همایش بین‌المللی دانش سنتی مدیریت منابع آب، یزد، مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های تاریخی آبی.
آقانباتی، ع.، 1383. زمین­شناسی ایران، انتشارات سازمان زمین­شناسی و اکتشافات معدنی کشور(تهران). 706 ص.
پاپلی یزدی، م.، لباف خانیکی، ر.، لباف خانیکی، م.، جلالی، ع.،  وثوقی، ف. 1379. قنات قصبه گناباد یک اسطوره. شرکت سهامی آب منطقه‌ای خراسان رضوی  (مشهد). 292 ص.
سازمان زمین­شناسی کشور، نقشه زمین­شناسی 1:100000 گناباد.
شمشکی، ا.، کرمی، غ. ح.، 1398. تغییرات زمانی و مکانی جریان آب زیرزمینی در ساحل جنوب شرقی دریاچه ارومیه. هیدروژئولوژی، جلد 4، شماره 1، 41-26.
عباسی، ف.، کرمی غ. ح.، 1388. ارزیابی خصوصیات هیدروژئولوژیکی و هیدروژئوشیمیایی ‌قنات‌های منطقه میامی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد هیدروژئولوژی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه صنعتی شاهرود، 111 ص.
کرباسی راوری، م.، سنایی راد، ع.، 1383. نقش پایین افتادن سطح آب زیرزمینی در منطقه فراهان روی قنوات و کشاورزی منطقه. همایش ملی قنات، گناباد.
کرمی، غ. ح.، 1383. ‌قنات‌ها کوچک موجود در آبراهه‌های کوهستانی: ویژگی‌ها و نحوه جلوگیری از هدر رفتن آب در ماه‌های سرد. چکیده مقالات همایش ملی قنات گناباد.
کرمی، غ. ح.، 1390.  بررسی خصوصیات هیدروژئولوژیکی و هیدروژئوشیمیایی قنات بزرگ بیارجمند. طرح پژوهشی با کد 21024، دانشگاه صنعتی شاهرود، 45 صفحه.
کرمی، غ. ح.، باقری، ر.، رحیمی، ف.،1397.  هیدروژئولوژی چشمه‌های کارستی تاقدیس سالدوران، استان چهارمحال و بختیاری. هیدروژئولوژی، جلد 3، شماره 1، 79-69.
 کیانی، م.، کرمی، غ. م.، 1388. بررسی خصوصیات هیدروژئولوژیکی و هیدروژئوشیمیایی ‌قنات‌های منطقه بیارجمند، پایان‌نامه کارشناسی ارشد هیدروژئولوژی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه صنعتی شاهرود، 102 ص.
گوبلو، ه.، 1371. قنات فنی برای دستیابی به آب، چاپ اول، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی. 250 ص.
هنری، ف.، کرمی، غ. م.، 1393. ارزیابی خصوصیات هیدروژئولوژیکی و هیدروژئوشیمیایی ‌قنات‌های منطقه خور. پایان‌نامه کارشناسی ارشد هیدروژئولوژی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه صنعتی شاهرود، 107 ص.
 
Boustani, F. 2008. Sustainable Water utilization in arid region of Iran by Qanat. World Academy of Sciense, Engineering and Technology International Journal of Social, 45, 213- 216
Cressey, G.B. 1958. Qanats, Karez, and foggaras. Geographical Review, 27-44.
Remini, B., Kechad, R. and Achour., B. 2014. The Collecting of Groundwater by the Qanats: a Millennium Technique Decaying. Larhyss Journal, 259-277.
Salih A. 2006. Qanats a Unique Groundwater Management Tool in Arid Region, The case of Bam Region in Iran. International Symposium on Groundwater Sustainability, 79-87.
Taghavi jeloudar, M., Han, M., Davoudi, M. and Kim., M., 2013. Review of Ancient Wisdom of Qanat and suggestions for Future Water Management. Environmental Engineering Research, 18.2, 57-63.
Todd D.K. and Mays L.W. 2005. Groundwater Hydrology. John Wiley and sons, New York, 625p.