مدل‌سازی ارتباط متغیرهای محیطی و کیفیت آب زیرزمینی در دشت تجن استان مازندران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، دانشکدۀ علوم و فنون نوین، دانشگاه تهران

2 دانش‌آموخته دکتری مدیریت محیط زیست، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی تهران

چکیده

هدف از این مطالعه بررسی اثرات عوامل محیطی مختلف بر کیفیت آب‌های زیرزمینی دشت تجن و شناسایی مهم‌ترین عوامل و ارائه مدل‌های پیش‌بینی کیفیت آب می‌باشد. دشت تجن با وسعت 631 کیلومترمربع در شرق استان مازندران واقع شده است. داده‌های کیفی مربوط به یک دوره زمانی 10 ساله در 65 چاه آب شرب منطقه به‌عنوان داده‌های پایه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. به‌منظور تعیین شاخص کیفیت آب زیرزمینی در منطقه، 6 پارامتر کیفی سولفات، آهن، نیترات، EC، کلسیم، TDS و کلرور از طریق فرایند تحلیل سلسله مراتبی انتخاب شدند و بر اساس این 6 پارامتر، شاخص کیفیت آب زیرزمینی مربوط به هر چاه محاسبه گردید. هفت متغیر مستقل جمعیت، سطح ایستابی، میزان آبدهی، قابلیت انتقال تشکیلات آبخوان، فاصله از دریا، فاصله از منطقه متراکم شهری و فاصله از گسل به‌عنوان عوامل تأثیرگذار بر کیفیت آب زیرزمینی منطقه مورد بررسی قرار گرفتند. ارتباط بین متغیرهای مستقل و متغیرهای وابسته از طریق آزمون همبستگی پیرسون بررسی و همچنین توسط رگرسیون چند متغیره مدل‌سازی گردید. نتایج حاکی از آن است که مهم‌ترین عامل افت کیفیت آب در منطقه تراکم جمعیت در بالادست سفره می‌باشد به‌طوری که در محدوده متراکم شهری و روستاهای پرجمعیت کیفیت آب نسبت به سایر بخش‌های دشت پایین‌تر است. مدل‌های ارائه شده توسط چهار آزمون اعتبارسنجی شدند، همچنین نقشه پهنه‌بندی کیفیت آب منطقه از داده‌های واقعی با نقشه‌های پهنه‌بندی مربوط به داده‌های حاصل از مدل‌ها مقایسه شد، نتایج حاکی از آن بود که مدل‌ها از اعتبار و قابلیت پیش‌بینی لازم برخوردارند، نقشه‌های پهنه‌بندی نشان می‌دهند که تنها 14% از مساحت منطقه دارای کلاس کیفی متوسط و ضعیف است اما بیش از 50% چاه‌های شرب در همین مساحت حفر شده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating and Modeling the Relationship between Environmental Factors and Ground Water Quality in Tajan Plain- Mazandaran

نویسندگان [English]

  • Hossein Yousefi 1
  • Zahra Nourbakhsh 2
1 Assistant Professor, Faculty of New Sciences and Technologies, University of Tehran
2 PhD in Environmental Management, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The aim of this study is to evaluate the effects of different factors on the quality of groundwater and identifying the most important factors and presenting model to predict water quality in Tajan plain. Tajan plain with an area of 631 Km2 is located in the east of Mazandaran provice. The qualitative data related to a 10-year period in 65 drinking water wells were analyzed as basic data in the study area. In order to determine the Ground Water Quality Index (GWQI), six quality parameters; Sulfate, Iron, Nitrate, EC, Calcium, TDS and Chloride were selected via Analytical Hierarchy Process (AHP). Seven factors were analyzed as the variables influencing the quality of groundwater contain population, ground water table, discharge ratio, transmissivity, and distance to outlet, distance to city and distance to fault. The relation between independent and dependent variables was analyzed through Pearson correlation and modeled via multiple regressions. The results showed that the most important factor degrading the quality of ground water in the area is population density upstream the aquifer, such that within urban areas and populated rural areas the water quality is weaker than the other parts of the plain. Presented regression models were validated by four assumptions. Also the zoning map of groundwater quality based on actual data was compared with the maps related to the data extracted from the models. It was concluded that models had enough reliability and ability for prediction. Zoning maps were showed that only 14% of the area has medium and low water quality class but more than 50% of wells had been drilled in this area.

The relation between independent and dependent variables was analyzed through Pearson correlation and modeled via multiple regression. The results showed that the most important factor compromising the quality of ground water in the area is population density upstream the aquifer, such that within urban areas and populated rural areas the water quality is weaker than the other parts of the plain. Another important factor was transmissivity of aquifer's organization means that wherever transmissivity was higher, groundwater quality showed lower. Since the groundwater table is high in Tajan aquifer and it is likely those contaminants entered into the aquifer from the surface therefore in order to drilling the drinking wells the transmissivity and population should be considered. Finally, regression models were validated by four tests, also the zoning map of groundwater quality based on actual data was compared with the maps related to the data extracted from the models, it was concluded that models have enough reliability and ability to prediction.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ground Water Quality Index
  • Multiple Regressions
  • Pearson Correlation
  • Tajan Plain