ارزیابی گزینه های مختلف سیستم انتقال آب بین حوضه‌ای با استفاده از روش تصمیم گیری چند معیاره (مطالعه موردی: طرح انتقال آب بهشت‌آباد)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس شرکت مدیریت منابع آب ایران، تهران، ایران

2 دانشیار، برنامه ریزی مدیریت و آموزش محیط زیست، دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

نیاز روز افزون منابع آب برای اهداف مختلف همچون کشاورزی، شرب و صنعت، دستیابی به آب قابل برنامه‌ریزی را با مشکلات و محدودیت‌های فراوانی مواجه کرده است. در سال­های اخیر، به­سبب افزایش جمعت شهرها و عدم توزیع مکانی منابع آب، انتقال آب بین حوضه­ای اجتناب­ناپذیر بوده و به­عنوان یکی از راهکارهای حل مشکلات کمبود آب مطرح است. با ­توجه به پیچیدگی طرح‌های انتقال آب بین حوضه­ای به­سبب تعدد عوامل درگیر مانند مسائل زیست­محیطی، حقابه و بیلان آب، توجهات اجتماعی و مهاجرت، تصمیم­گیری در خصوص انتقال آب و یا تاثیر انتقال آب حوضه­ای بسیار مهم است. علی­رغم وجود روش­های متنوع تصمیم­گیری چندمعیاره، هنوز این روش‌ها به­شیوه مناسب در پروژه‌های اجرایی و زیربنایی ملی همچون انتقال آب حوضه‌ای استفاده نشده­اند. یکی از طرح­های زیربنایی انتقال آب حوضه‌ای، انتقال آب از چهارمحال و بختیاری به فلات مرکزی ایران موسوم به طرح بهشت آباد است. در پژوهش حاضر سه گزینه پیشنهادی طرح انتقال آب بهشت‌آباد با در نظر گرفتن 14 معیار کمی و کیفی با استفاده از پرسش‌نامه مقایسات زوجی، نظر خبرگان و متخصصان با روش تحلیل سلسله­مراتبی که از روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره می‌باشند، رتبه‌بندی گردیدند و گزینه برتر برای انتقال آب مشخص شد. نتایج نشان داد، معیار هزینه جاری و هزینه سرمایه مهم‌ترین معیار بود و معیار مشکلات زمین‌شناسی مخزن به­عنوان کم اهمیت‌ترین معیار معرفی شده‌اند. همچنین با تغییر در مقادیر وزن هر معیار، تحلیل حساسیت معیارهای مورد مطالعه سنجیده شد. نتایج این پژوهش می­تواند مسیر ساده­ای به جهت بکارگیری روش­شناسی پروژه‌های انتقال آب حوضه‌ای علی الخصوص در برخی موارد که هیچ گونه دید روشنی از مخاطرات و فرجام آن­ها نیست؛ ارائه دهد. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evaluation of different options of inter-basin water transfer system using multivariate decision making method (Case study: Beheshtabad water transfer project)

نویسندگان [English]

  • Efat Zamani 1
  • Saeed Givechi 2
1 Expert of Iran Water Resources Management Company, Tehran, Iran
2 Associated Professor,, Environmental Management and Education Planning, Faculty of Environment, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

The increasing water resources demand for various purposes, such as agriculture, drinking and industry, has faced many difficulties and limitations in achieving programmable water. In recent years, inter-basin water transfer is inevitable due to an increase in population cities and inappropriate spatial water resources distribution and is regarding as one of solving ways of water shortage issues. Regarding the complexity of the inter-basin water transfer projects caused by various factors of getting involved such as environmental issues, right of water and water balance, social cautions and immigration, the decision-making about water transfer and inter-basin water transfer effects is very important. Despite the existence of various multivariate decision-making approaches, still these methods have not applied in an appropriate way in national executive and infrastructure projects like inter-basin water transfer. One of inter-basin water transfer infrastructure projects is water transfer from Charmahal_O-_Bakhtiari province to Iran central plateau called the Beheshtabad project. In the present research, 3 recommended options of the Beheshtabad water transfer project considering 14 quantity and quality criteria using pairwise comparisons questionnaires, expert knowledge was ranked using analytical heretical process method that is a multivariate decision-making approach and the best option was identified for water transfer. Results showed that current and capital cost criteria were identified as the most important criteria and reservoir geological issues criteria was identified the less important criterion. Also, the sensitivity analysis of studied criteria was assessed using a change in the weight of each criterion. The results of this study could present a simple way in order to mythological usage of inter-basin water transfer projects especially in some cases that there is no clear vision of hazards and consequences.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Integrate water resource management
  • Sustainable development
  • Water supply
  • Water transfer
  • Zayanderud
احسانی، ا.، ضرغامی، م.، 1388. استفاده از تحلیل چندمعیاره در مدیریت ساخت طرح‌های انتقال بین حوضه‌ای آب. اولین کنفرانس ملی مهندسی و مدیریت ساخت، دانشگاه صنعتی امیرکبیر، استان تهران.
تیموری، محمود، 1399، انتقال آب از دریای عمان به استان های نوار شرقی کشور و راه حل های جایگزین با تأکید بر استان خراسان جنوبی، همایش ملی آب، فرهنگ و پژوهش­های علوم انسانی، بیرجند.
حافظی­زاده، س.، علیخانی، ا.، هاشمی، غ.، 1389. اهمیت انتقال آب حوضه به حوضه در کاهش بحران آبی مناطق و ملاحظات و چالش­های پیش روی آن. همایش علمی چالش در آب در استان قم، استان قم.
حسنی، ز.، میرعباسی نجف آبادی، ر.، قاسمی، ا.، 1397. پیش بینی کیفیت آب زیرزمینی دشت خانمیرزا با استفاده از روش تصمیم گیری درختی. هیدروژئولوژی، جلد 3، شماره 1، 99-110.
حلیبان، ا.، شبانکاری، م.، 1389. مدیریت منابع آب در ایران (مطالعه موردی: چالش­های انتقال آب از بهشت­آباد به زاینده­رود. چهارمین کنگره بین­المللی جغرافی­دانان جهان اسلام، دانشگاه سیستان و بلوچستان، استان سیستان و بلوچستان.
خدابخشی، ب.، خدابخشی، ف.، 1385. انتقال بین حوضه­ای آب، رویکردی پایدار در مدیریت منابع آب کشور. دومین کنفرانس مدیریت منابع آب، دانشگاه اصفهان، استان اصفهان.
رحیمی‌زاده، م.، بزرگ حداد، ا.، 1397. بررسی اثر انتقال آب بین حوضه‌ای بر منابع آب ایران. پژوهش‌های راهبردی در علوم کشاورزی و منابع طبیعی، جلد 3، شماره 1، 27-42.
رضوی طوسی، س.، سامانی، م.، کوره‌پزان دزفولی، ا.، 1386. اولویت‌بندی پروژه‌های انتقال آب بین حوضه‌ای با استفاده از روش تصمیم‌گیری چند شاخصه‌ای گروهی فازی. تحقیقات منابع آب ایران، جلد 3، شماره 2، 1-9.
رؤفی، ی.، شوریان، م.، و عطاری، ج.، 1394. طراحی ابعاد سیستم انتقال آب بین حوضه‌ای با لحاظ شاخص‌های تصمیم‌گیری در حوضه‌های آبریز مبدا و مقصد. علوم و مهندسی منابع آب، جلد 11، شماره 1، 49-61.
زمانی­پور، م.، سعادت­پور، م.، ذهبیون، ب.، 1397. رویکرد شبیه­سازی- بهینه­سازی مبتنی بر فرامدل در طراحی بهینه سیستم انتقال آب بین حوضه­ای. تحقیقات منابع آب ایران، جلد 14، شماره 1، 198-215.
سامانی، س.، 1399. بررسی نظام شبکه پایش آب زیرزمینی در ایران و کشورهای منتخب و آسیب شناسی مبتنی بر آن. هیدروژئولوژی، جلد 5، شماره 2، 43-60.
سعیدی نیا م.، صمدی بروجنی، ح.، فتاحی، ر.، 1387. بررسی طرح­های انتقال آب بین حوضه­ای با استفاده از مدل WEAP (مطالعه موردی: تونل بهشت آباد). پژوهش آب ایران، جلد 2، شماره 3، 33-44.
سلطانی، ن.، موسوی، م.، احمداقبال، گ.، 1395. ارزیابی پیامدهای احتمالی انتقال آب حوضه زاب به دریاجه ارومیه. جغرافیا و پایداری محیط، جلد 6، شماره 19، 35-51.
شادابی بجند، م.، امیری، ا.، 1399. مطالعه و تبیین پیامدها و آثار انتقال آب دریای خزر به استان سمنان، کنفرانس بین المللی عمران، معماری، توسعه و بازآفرینی زیرساخت های شهری در ایران، تهران.
صادقی، س.ح.، کاظمی کیا، س.، حزباوی، ز.، 1395. تجارب و پیامدهای انتقال آب بین حوضه­ای در جهان. تحقیقات منابع آب ایران، جلد 12، شماره 2، 120-140.
صداقت، م.، شیرانی، ک.، قاضی فرد، ا.، 1395. بررسی فعالیت گسل­ها در محل ساختگاه سد بهشت آباد به کمک نهشته­های کواترنر. کواترنری ایران، جلد 2، شماره 2، 135-142.
صفوی، ح.، راست قلم، م.، 1395. راهکار برون رفت از بحران آب در حوضه آبریز زاینده­رود: مدیریت توأمان تأمین و مصرف آب. جلد 12، شماره 4، 12-22.
صمدی­بروجنی، ح.، 1389. انتقال آب بین حوضه­ای (فرصت­ها و چالش­ها)"، چاپ اول، 360 صفحه.
ضرغامی، م.، 1384. مدل اولویت­بندی طرح­های انتقال آب از حوضه­های آبریز مشترک در ایران. دومین همایش تبادل تجربه­های پژوهشی، فنی و مهندسی، آب منطقه­ای آذربایجان شرقی، استان آذربایجان شرقی.
فریادی، م.، 1397. انتقال میان حوضه­ای آب: مبانی و چالش­های حقوقی. پژوهش ‌حقوق‌ عمومی‌، سال 20،‌ شماره 61، 115-142.
مظلوم شهرکی، ر.، خاشعی سیوکی، ع.، نجفی مود، م.، خزیمه نژاد، ح.، 1392. بررسی طرح انتقال آب بین حوضه­ای بهشت آباد و تاثیر آن بر روی مناطق مبدا و مقصد. اولین همایش ملی آبیاری و بهره­وری آب، مشهد مقدس، استان خراسان رضوی.
مقدم، س.، احمدی، ح.، زینال زاده، ک.، حصاری، ب.، 1399. مکانیابی پتانسیل آبهای زیرزمینی تجدید شونده حوضه آبریز دریاچه ارومیه با تحلیل AHP و تکنیک فازی فضایی (مطالعه موردی: دشت ارومیه. هیدروژئولوژی، جلد 5، شماره 2، 142-154.
منصوری، ر.، ترابی پوده، ح.، حقی آبی؛ ا.، یونسی، ح.، 1396. بهینه­سازی و مدل­سازی تلفیقی هیدرولیک و منابع آب پروژه انتقال آب بین حوضه­ای با استفاده از برنامه­ریزی پویا اصلاح شده (مورد مطالعاتی: فلات مرکزی ایران). تحقیقات منابع آب ایران. جلد 13، شماره 1. 53-68.
مهدوری، س.، آیتی، ف.، 1392. بررسی تراست لازم حفاری در تونل انتقال آب بهشت آباد. زمین­شناسی مهندسی، جلد 7، شماره 1، 1707-1724.
مهرشاد، ف.، اسماعیلیان م.، رحیمی، د.، 1397. ارزیابی اثرهای سناریوهای توسعه­ای و اقلیمی بر آیندة منابع و مصارف آبی حوضه بهشت آباد با استفاده از رویکرد پویایی سیستم. پژوهش آب ایران، جلد 12، شماره 4، 11-24.
Ahmadi Najl, A., Haghighi, A., Vali Samani, H.M., 2016. Driving optimum trade-off between the benefits and costs of Interbasin water transfer projects. Iran University of Science technology, 6(2): 173-185.
Allan, T., 2003. IWRM/IWRAM: a new sanctioned discourse. Occasional paper, 50(1): 1-27.
Feng, S., Li, L.X., Duan, Z.G., Zhang, J.L., 2007. Assessing the impacts of South-to-North Water Transfer Project with decision support systems. Decision support systems, 42(4): 1989-2003.
Huang, H., Miller, G.Y., 2003. Evaluation of swine odor management strategies in a fuzzy multi-criteria decision environment, American agricultural economics association, Montreal, Canada.
Karakaya, N., Evrendilek, F., Gonenc, I.E., 2014. Interbasin Water Transfer Practices in Turkey. Journal of ecosystem echography, 4(2): 1-5.
Karamouz, M., Mojahedi, S.A., and Ahmadi, A., 2010. Interbasin water transfer: Economic water quality-based model. Journal of irrigation and drainage engineering, 136(2): 90-98.
Ma, Y., Chang, J., Guo, A., Wu, L., Yang, J., Chen, L., 2020. Optimizing Inter-basin water transfers from multiple sources among interconnected River basins. Journal of Hydrology, 590, 125461.
Mosadeghi, R., Warnken, J., Tomlinson, R., Mirfenderesk, H., 2015. Comparison of Fuzzy-AHP and AHP in a spatial multi-criteria decision making model for urban land-use planning. Computers environment and urban systems, 49(1): 54-65.
Roozbahani, A., Ghased, H., Shahedany, M.H., 2020. Inter-basin water transfer planning with grey COPRAS and fuzzy COPRAS techniques: A case study in Iranian Central Plateau. Science of the Total Environment, 138499.
Sinha, P., Rollason, E., Bracken, L.J., Wainwright, J., Reaney, S.M., 2020. A new framework for integrated, holistic, and transparent evaluation of inter-basin water transfer schemes. Science of the Total Environment, 721, 137646.
Torabi Pudeh, H.T., Mansouri, R., Haghiabi, A.H., Yonesi, H.A., 2016. Optimization of hydraulic-hydrologic complex system of reservoirs and connecting tunnel. Water resources management, 30(14): 5177-5191.