مکان‌یابی و رتبه‌بندی محل‌ احداث سد زیرزمینی با توسعه سیستم پشتیبان تصمیم‌گیری(DSS)، مطالعه موردی: حوضه‌های دریان و هریس‌‌ شبستر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری آبیاری و زهکشی، دانشگاه ارومیه

2 استادیار گروه مهندسی آب، دانشگاه ارومیه

چکیده

 توسعه و مدیریت اصولی منابع آب به دلیل توزیع مکانی و زمانی نامناسب آن در نقاط مختلف جهان، به خصوص مناطق خشک و نیمه‌خشک از جمله ایران امری ضروری است. در این راستا، مکا‌‌ن­‌یابی و احداث سدهای زیرزمینی یک راه‌کار مدیریتی است که با ذخیره جریانات زیرسطحی سبب احیاء و توسعه این منابع و تأمین نیازمندی‌های آب می­‌شود. این تحقیق با توسعه یک سیستم پشتیبان تصمیم­‌گیری طی سه مرحله، به مکان­‌یابی محل این نوع سدها در منطقه شبستر (شما‌ل­‌شرق ارومیه) می­‌پردازد. ابتدا با تعریف معیارهای حذفی، مناطق نامناسب شناسایی و از کل منطقه کسر شد سپس در محدوده‌های پتانسیل­‌دار اولیه، محل تنگه­‌ها و خروجی زهکش آبراهه­‌ها (53 محور در 8 قسمت) تعیین و بهترین محور هر قسمت انتخاب شد. نهایتاً با تعریف معیارها و زیر معیارها در قالب ساختار درختی، محورهای انتخابی(8 محور)، به صورت سلسله مراتبی تحلیل شد و با توجه به شاخص تناسب نهایی اولویت‌­بندی شدند که محور سوم واقع در آبراهه فصلی مشنق­‌چای با شاخص تناسب 299/0 در اولویت اول قرار گرفت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Site Selection and Prioritizing the Subsurface Dam Construction Axis Using Decision Support System (DSS), (Case Study: Daryan and Heris Catchments)

نویسندگان [English]

  • Seifollah Khodadadi 1
  • Mohammad Hemmati 2
1 Ph.D. of Irrigation and drainage, Urmia University, Urmia, Iran.
2 Assistant professor of water engineering, Faculty of Agriculture, Urmia University, Urmia, Iran
چکیده [English]

      Due to world's water resources ubdesirable distribution both temporaly and spatialy development and management of these resources in arid and semi-arid regions such as Iran are necessary. In this way, site selection and construction of subsurface dam are managerial solutions that obstruct and storage the underground flow to water supply during dry seasons. In this study, a decision support system was developed in three steps to find the suitable sites of subsurface dam construction in Shabestar region. Firstly inappropriate areas were eliminated using omissive criteria and potentially suitable areas were identified, then straits and outlet points of axis in suitable areaswere specified as dam axes sites (53 axes in 8 stream) and the best axis of each stream was selected. Finally, a tree structure form of main criteria and their sub-criteria were defined to evaluate and prioritize the 8 selected axes using Analytical Hierarchy Process (AHP) and computing Final Suitability Index (F.S.I). Axis with high value of FSI are preferred to others. This third axis with suitability index of 0.299 located in Meshnagh-Chay seasonal stream was selected as the best site for subsurface dam construction.

کلیدواژه‌ها [English]

  • analytical hierarchy process
  • GIS
  • multi criteria decision system
  • Site selection
آمانی، م.، نجفی­نژاد، ع.، دهقانی، ا. اح.، مارامایی، م.ق.، 1394. مکان­یابی سدهای کوتاه خاکی با استفاده از معیارهای حذفی و تحلیل سلسله مراتبی (مطالعه موردی: حوضه آبخیز کال آجی، استان گلستان). مجله پژوهش­های حفاظت آب و خاک، جلد 22، شماره 1، 249-231.
حاجی عزیزی، ش.، خیرخواه زرکش، م.م.، شریفی، ا.، 1390. انتخاب مکان مناسب احداث سدهای زیرزمینی با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی به دو روش مکانی و غیر مکانی (مطالعه موردی: حوضه پیشکوه شهرستان تفت استان یزد). مجله کاربرد سنجش از دور و GIS در علوم منابع طبیعی، جلد 2، شماره 2، 38-27.
خرازی، پ.، یزدانی، م. ر.، آرا، ه.، خزائل­پور، پ.، 1396. مکان‌یابی سد زیرزمینی با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی (مطالعه موردی: حوضه آبخیز دشت کویر). مجله اطلاعات جغرافیایی، جلد 26، شماره 103، 185-176.
خیرخواه زرکش، م.م.، ناصری، ح. ر.، داوودی، م. ح.، سلامی، ه.، 1387. استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی در اولویت‌بندی مکان­های مناسب احداث سد زیرزمینی (مطالعه موردی: دامنه شمالی کوه­های کرکس-نظنز). مجله پژوهش و سازندگی در منابع طبیعی، جلد 21، شماره 79، 93-101.
سلامی، ه.، 1385. تعیین مکان­های مناسب احداث سد زیرزمینی در مناطق آذرین با استفاده از دورسنجی، مطالعه موردی در دامنه شمالی کوه‌های کرکس. پایان­نامه کارشناسی ارشد، رشته هیدروژئولوژی، دانشگاه شهید بهشتی.
صفوی، ح. ر.، 1385. کتاب هیدرولوژی مهندسی. انتشارات ارکان اصفهان. 704 ص.
عشقی زاده، م نورا، ن.، 1389. تعیین محل مناسب احداث سد زیرزمینی بر روی قنات (مطالعه موردی قنات دهن ‌چنار حوزه آبخیز کلات شهرستان گناباد). پژوهش های حفاظت آب و خاک (علوم کشاورزی و منابع طبیعی)، دوره  17 , شماره  3، 45-64.  
کردی، ر.، فرامرزی، م.، کریمی، ح.، گرایی، پ.، یارمحمدی، ا.، 1395. مکان‌یابی سدهای زیرزمینی در مناطق خشک و نیمه خشک غرب ایران (مطالعه موردی: مهران، استان ایلام). مجله مدیریت حوزه آبخیز، شماره 13، 172-164.
میرزایی، م.م.، خداشناس، س.ر.، داودی، م. ح.، داوری، ک.، 1394. مدیریت آب سدهای زیرزمینی بر پایه شبیه­سازی عددی (مطالعه موردی: سد زیرزمینی راور کرمان). مجله آبیاری و زهکشی ایران، شماره 2، جلد 2، 390-381.
 مهدوی، ر.، عابدی کوهپایی، ج.، رضایی، م.، و عبدالحسینی، م.، 1383. مکان­یابی محل­های مناسب تغذیه مصنوعی منابع آب زیرزمینی از طریق  RS و GIS. دومین کنفرانس ملی دانشجویی منابع آب وخاک، 23-24 اردیبهشت، دانشگاه شیراز، شیراز.
هاشمی، ز.، 1381. بررسی نهشته­های کوارتزی شمال حوضه آبریز حاج علیقلی به منظور تعیین مکان­های مناسب احداث سد زیرزمینی. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شمال.
Forzieri, G., Gradenti, M., Capariin, F., Castelli, F., 2008. A methodology for the pre-selection of suitable sites for surface and underground small dams in arid areas: A case study in the region of Kidal, Mali. Physics and Chemistry of the Earth, 33 (2008), 74–85.
Foster, S., Tuinhof, A., 2002. Subsurface dam to augment groundwater storage in basement terrain for human subsistence Brazilian and Kenian experience. World Bank, Groundwater Management Advisory Team, 5 (2004): 78-92.
Hassan Mahmoud, W., Roerhrig, J., Ganawa, E., 2007. Assessing the potential of floodwater harvesting in Seleit area wadis, Sudan – using remote sensing and GIS. Conference on International Agricultural Research for Development, October 9-11, University of Kassel-Witzenhausen and University of Göttingen, German.
Minator, M., Khazaei, J., Ataei, M., 2012. Earth dam site selection using the analytic hierarchy process (AHP) a case study in the west of Iran. Arabian Journal of Geosciences, 6(9), 3417-26.
Mishara, A.k., Deep, Sh., Choudhary, A., 2015. Identification of suitable sites for organic farming using AHP & GIS. The Egyptian Journal of Remote Sensing and Space Sciences, 18(2), 181-193.
Nilsson, A., 1988. Ground Water Dam for Small-Scale Water Supply. Intermediate Technology Publications, London, 76 p. 
Temler, K., Best, M., 2004. Underground dams, a practical solution for the water needs of small communities in semi-arid regions. TERRA, 1(1), 63-65.