بررسی ارتباط بین چشمه ها با رودخانه، عوامل زمین شناسی و زمین ساختی (مطالعه موردی: شهرستان کامیاران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای ژئومورفولوژی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 استادیار گروه جغرافیای طبیعی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

3 دانشیار دانشکده زمین‌شناسی دانشکدگان علوم، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

10.22034/hydro.2022.50088.1259

چکیده

پراکندگی چشمه­ها و میزان آبدهی آن­ها تحت­تأثیر پارامترهای مختلفی ازجمله تکتونیک، اقلیم، زمین­شناسی، فاصله از شبکه زهکشی، ژئومورفولوژی و غیره قرار دارد. تحقیق حاضر با هدف بررسی تأثیر پارامترهای ساختاری، لیتولوژی و شبکه زهکشی بر دو شاخص مربوط به چشمه­ها، از جمله تعداد و آبدهی سالانه در محدوده شهرستان کامیاران واقع در استان کردستان صورت گرفته است. همچنین روابط همبستگی بین چشمه­های موجود در حوزه­های آبخیز و ایستگاه­های هیدرومتری پائین­دست آن­ها بررسی شده است. جهت نیل به اهداف تحقیق داده­های مربوط به آبدهی چشمه­های شهرستان، سازندهای زمین­شناسی و موقعیت گسل­ها، مدل رقومی ارتفاع (DEM) و شبکه زهکشی تهیه شده و نسبت به دو پارامتر مذکور مورد بررسی قرار گرفته­اند. همچنین با استخراج حوزه­های آبخیز بالادست ایستگاه­های هیدرومتری روابط بین چشمه­های بالادست آن­ها با رواناب حوضه­ها به­دست آمده است. نتایج حاصل مؤید آن است که بین تعداد چشمه­ها و فاصله از گسل ارتباط تنگاتنگی با ضریب همبستگی 947/0 وجود دارد. همچنین همبستگی بین تعداد چشمه و فاصله از رودخانه معنادار بوده و در حدود 76/0 است. اما بین این دو پارامتر با میزان آبدهی چشمه­ها ارتباط بارزی برقرار نمی­باشد. متغیر آبدهی با جنس سازند ارتباط معناداری دارد به گونه­ای که سازند آهک ماسه­ای بیش­ترین مقدار آبدهی سالانه و سازندهای آندزیت، میکروگرانیت و شیل­های سیلتی نیز کم­ترین مقادیر آبدهی را دارند. در رابطه با روابط همبستگی بین چشمه­ها و ایستگاه­های هیدرومتری نیز نتایج نشان داد که بین پارامترهای دما و تخلیه سالانه روابط معنی داری وجود دارد اما بین شاخص­های pH و EC هیچ گونه ارتباط معنی­داری برقرار نمی­باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Investigating the relationship between springs and rivers, geological and tectonic factors (Case study: Kamyaran city)

نویسندگان [English]

  • Khabat Amani 1
  • Mehrnoosh Ghdimi 2
  • sayyed mohammad Zamanzadeh 3
1 PhD candidate in Geomorphology, Department of Physical Geography, Faculty of Geography, University of Tehran, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Physical Geography, Faculty of Geography, University of Tehran, Tehran, Iran.
3 Associate Professor, School of Geology, University College of Science, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Spring distribution and flow rate are influenced by a variety of factors such as tectonics, climate, geology, distance from the drainage network, geomorphology, etc. The current study aims to determine the effect of structural parameters, lithology, and drainage network on two indicators related to springs, notably number and annual water flow in Kamyaran, Kurdistan province. Correlation relationships have also been investigated between springs in watersheds and hydrometric stations downstream of them. A correlation coefficient of 0.947exists. The correlation between the number of springs and the distance from the river is significant and is around 0.76. But there is no significant relationship between these two parameters with the amount of spring water. The discharge variable has a significant relationship with the formation type, with the sand limestone formation having the most annual drainage and the andesite, micro granite, and silty shales having the least. The results of the correlation between springs and hydrometric stations revealed that there are significant relationships between temperature parameters and annual discharge, but no significant relationships between pH and EC indicators. 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Discharge
  • Fault
  • Kamyaran city
  • River
  • Spring

مراجع

ادریس­نیا، س.، پهلوانروی، ا.، مقدم نیا، ع.، نظری سامانی، ع.، میری، ع.، 1396. بررسی نقش عوامل ساختاری در فراوانی منابع آب منطقه کارستی مهارلو با استفاده از سنجش از دور و GIS . نشریه مرتع و آبخیزداری (منابع طبیعی ایران)، 70(2): 275-263.
حبیبی نیا، ه،. کرد، م،. طاهری، ک.، 1400. تأثیر سازندهای زمین‌شناسی بر کیفیت و خصوصیات ژئوشیمیایی آب‌های زیرزمینی دشت شیان، کرمانشاه.  نشریه هیدروژئولوژی، 6(1): 125-114.
 خوش­رفتار ،ر .، جعفری، غ.، فیض الله پور ، م.، آرین تبار، ح.، مرادی، پ.، 1397. ارزیابی ارتباط گسل­ها با چشمه های کارستی در توده کوهستانی پراو بیستون-کرمانشاه.  تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 19(54): 22-1.
سعیدی رضوی، بازه های مطالعاتی،. عرب، ع،. 1399. بررسی ارتباط سطح آب زیرزمینی با رودخانه و تحلیل ضریب جریان روزانه آن.  نشریه هیدروژئولوژی، 5(1): 97-84.
شفیعی مطلق، خ.، 1391. بررسی پتانسیل تاقدیس کوه سیاه دهدشت در فراوانی منابع آب با استفاده از GIS. فصلنامه علمی پژوهشی زمین شناسی محیط زیست؛ 6(19): 95-81.
کاظمی، ر.، شادفر، ص.، بیات، ر.، 1393. بررسی عوامل موثر در پتانسیل­یابی منابع آب سازندهای سخت، مطالعه موردی: منطقه کارستی لار. نشریه علمی-پژوهشی مهندسی و مدیریت آبخیز، 7(4): 401-389.
کلانتری، ن.، کشاورزی، م.، چرچی، ع.، 1388. عوامل مؤثر در ظهور چشمه­های حوزه­ی آبخیز دشت ایذه. فصلنامه­ی زمین­شناسی کاربردی، 5(2): 147-135.
کلانتری، ن.، مهدی پور، م.، همرایان آزاد، و .، 1395.  تأثیر پدیده‌های ساختاری و مورفولوژیکی در ظهور، تغذیه و گل‌آلود شدن چشمه‌ی گرداب در شمال شرق اندیمشک استان خوزستان. نشریه هیدروژئومورفولوژی، 3(9): 112-87.
گنجائیان، ح.، امانی، خ.، 1399. جغرافیای طبیعی استان کردستان، انتشارات انتخاب، تهران.
نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن استان کردستان ،1395. سازمان برنامه و بودجه کشور.
نقشه زمین­شناسی 100000/1 کامیاران؛ سازمان زمین­شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
Al-Sudani, H., 2018. Hydrochemical evaluation and utilization of groundwater in
Khanaqin Area, Diyala Governorate-East of Iraq. Iraqi J. Sci., 59 (4B): 2279–2288.
Bense, V. F., Gleeson, T., Loveless, S. E., Bour, O., & Scibek, J., 2013. Fault zone hydrogeology. Earth-Science Reviews, 127: 171-192. ‏
Das, D., 1996, Environmental appraisal for water resource development Proceedings, International Conference on Disaster Management (ICODIM): 499-507 Guwahati: India, Organized by Tejpur University.
Dass, B., Sen, S., Bamola, V., Sharma, A., & Sen, D., 2021. Assessment of spring flows in Indian Himalayan micro-watersheds–A hydro-geological approach. Journal of Hydrology, 598, 126354.
Fensham, R. J., Doyle, T., Habermehl, M. A., Laffineur, B., & Silcock, J. L., 2021. Hydrogeological assessment of springs in the south-central Great Artesian Basin of Australia. Hydrogeology Journal, 29(4): 1501-1515.
Fisher, Q. and Knipe, R., 1998, Fault Sealing Processes in Siliciclastic Sediment, in Faulting, Fault Sealing and Fluid Flow in Hydrocarbon Reservoirs, Geol Soc Lond. Spec Publ, 147(1): 117–134.
Fulljames J.R, Zijerveld J.J, Franssen RCMW., 1997. Fault Seal Processes: Systematic Analysis of Fault Seals over Geological and Production Time Scales, in Hydrocarbon Seals: Importance for Exploration and Production, Norwegian Petrol Soc Spec Publ,. 7(3): 51–59.
Glen J.M.G, Egger A.E, lppolito C, Athens N., 2013. Correlation of Geothermal springs sub-surface fult terminations Revealed by High Resolution UAV- Acquired Magnetic data. Thirty- Eighth work shop on Geothermal Reservoir Engineering Stanford university, Stanford, California, February.
Henriksen, H., 2003. The role of some regional factors in the assessment of well yields from hard-rock aquifers of Fennoscandia. Hydrogeology Journal, 11(6): 628-645.
Liu, H., Guo, H., Xing, L., Zhan, Y., Li, F., Shao, J., Niu, H., Liang, X., Li, C., 2016. Geochemical behaviors of rare earth elements in groundwater along a flow path in the North China Plain. J. Asian Earth Sci., 117: 33–51.
Naik, P., Awasthi, A., Mohan, P., 2002. Springs in a headwater basin in the Deccan Trap
country of the Western Ghats, India. Hydrogeol. J., 10 (5): 553–565.
Rawling GC, Goodwin LB, Wilson JL., 2001. Internal Architecture, Permeability Structure, and Hydrologic Significance of Contrasting Fault Zone Types, Geology, 29(1): 43–46.
Wieck J, Person M, Stayler L., 1995. A Finite Element Method for Simulating Fault Block Motion and Hydrothermal Fluid Flow within Rifting Basins, Water Resour Res, 31(12): 3241–3258.
Wu, Y., Zhou, X., Wang, M., Zhuo, L., Xu, H., & Liu, Y., 2021. Comparison of hydrogeological characteristics and genesis of the Xiaguan Hot Spring and the Butterfly Spring in Yunnan of China. Journal of Hydrology, 593, 125922.
هیدروژئولوژی
دوره 7، شماره 2
ناشر
اسفند 1401
صفحه 76-90

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار